नेपालको सन्दर्भमा मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (MCC) र यसका फाइदा अनि बेफाइदा
मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (MCC) संयुक्त राज्य अमेरिकाको विदेशी सहायता एजेन्सी हो जुन २००४ मा स्थापित भएको थियो। यसको प्राथमिक लक्ष्य आर्थिक वृद्धि मार्फत विश्वव्यापी गरिबी घटाउनु हो। MCC ले सुशासन, आर्थिक स्वतन्त्रता र आफ्ना नागरिकको हितमा लगानी गर्ने प्रतिबद्धता देखाउने विकासशील देशहरूलाई आर्थिक सहायता प्रदान गर्दछ।
धेरै वर्षको तयारीपछि नेपाल र एमसीसीबीच १४ सेप्टेम्बर २०१७ मा नेपाल कम्प्याक्ट सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको थियो। सम्झौतामा तत्कालीन अर्थमन्त्री ज्ञानेन्द्रबहादुर कार्की र एमसीसीका कार्यवाहक प्रमुख कार्यकारी अधिकृत जोनाथन नासले अमेरिकी विदेश मन्त्रालय वाशिङटन डीसीमा हस्ताक्षर गरेका थिए । नेपालमा एमसीसी कसरी संलग्न भएको छ भन्ने बारेमा यहाँ संक्षिप्त विवरण दिइएको छ:
कम्प्याक्ट सम्झौता: नेपालले सेप्टेम्बर २०१७ मा MCC सँग कम्प्याक्ट सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्यो। कम्प्याक्ट लगभग $ 500 मिलियन (50 crores) को थियो र दुई प्रमुख परियोजनाहरूमा केन्द्रित थियो: विद्युत प्रसारण परियोजना र सडक मर्मत परियोजना।
- विद्युत् प्रसारण परियोजना: यस परियोजनाले यसको विद्युत प्रसारण पूर्वाधारको क्षमता र दक्षतामा सुधार गरी नेपालको विद्युत आपूर्तिको विश्वसनीयता बढाउने उद्देश्य राखेको छ। यसमा नयाँ उच्च भोल्टेज प्रसारण लाइन र सबस्टेसन निर्माण समावेश छ, जसले विद्युत घाटा कम गर्न र विद्युतको समग्र वितरण सुधार गर्न मद्दत गर्नेछ।
- सडक मर्मत परियोजना: सडक मर्मत परियोजना नेपालको सडक सञ्जालको गुणस्तर र दिगोपन अभिवृद्धि गर्ने लक्ष्य राखिएको छ। यो यातायात लागत घटाउन, बजारमा पहुँच सुधार गर्न र आर्थिक गतिविधिहरूलाई समर्थन गर्न महत्त्वपूर्ण थियो। परियोजनाले चयन गरिएका सडक खण्डहरूको मर्मत र स्तरोन्नतिमा केन्द्रित थियो।
MCC का परियोजनाहरूले नेपालको अर्थतन्त्रमा सकारात्मक प्रभाव पार्ने उद्देश्य राखेका थिए। ऊर्जा प्रसारण र सडक पूर्वाधारमा सुधार गरेर, आयोजनाहरूले ऊर्जा घाटा कम गर्ने, व्यापार र वाणिज्यलाई सहज बनाउने, रोजगारी सिर्जना गर्ने र आर्थिक वृद्धिलाई प्रोत्साहन गर्ने अपेक्षा गरिएको थियो।
मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (MCC) ले साझेदार देशहरूलाई विकास सहायता प्रदान गर्ने दृष्टिकोणमा धेरै फाइदाहरू प्रदान गर्दछ। यहाँ केहि प्रमुख फाइदाहरू छन्:
- ऋण बिना विकास वित्तपोषण: MCC को मुख्य फाइदाहरू मध्ये एक यो हो कि यसले ऋणको सट्टा अनुदान प्रदान गर्दछ, जसको मतलब प्राप्तकर्ता देशहरूले थप ऋण जम्मा गर्ने बारे चिन्ता लिनु पर्दैन। यसले देशहरूलाई भुक्तानीको बोझ बिना विकास परियोजनाहरूमा लगानी गर्न अनुमति दिन्छ।
उदाहरण: मलावीमा, MCC कोषले कम्प्याक्टको ऊर्जा क्षेत्र परियोजनालाई समर्थन गर्यो, जसले बिजुली वितरण प्रणालीको दक्षता र विश्वसनीयता सुधार गर्ने उद्देश्य राखेको थियो। यसले विद्युत घाटा घटाउन र देशको ऋण थप नगरी घरपरिवार र व्यवसायका लागि बिजुलीको पहुँच सुधार गर्न योगदान पुर्यायो। - परिणाम-आधारित दृष्टिकोण: MCC को परिणाम-आधारित दृष्टिकोणले परियोजना कार्यान्वयनमा जवाफदेहिता र दक्षतालाई प्रोत्साहन दिन्छ। परियोजनाहरूले अर्थपूर्ण नतिजाहरू प्रदान गर्ने सम्भावना बढी छ भनी सुनिश्चित गर्दै राष्ट्रहरूले कोषमा पहुँच गर्न विशेष कार्यसम्पादन लक्ष्यहरू हासिल गर्नुपर्छ।
उदाहरण: जर्जियामा, MCC- कोषको पूर्वाधार परियोजनाले सडक गुणस्तर र जडान सुधार गर्यो। नतिजाको रूपमा, सबै-मौसम सडकको 2.5 किलोमिटर भित्र बस्ने घरपरिवारको प्रतिशत 57% बाट 89% सम्म बढेको छ, यसले ठोस परिणामहरू र समुदायहरूको पहुँचमा सुधार भएको देखाउँछ। - सुशासनको प्रवर्द्धन: MCC को छनोट मापदण्डले सुशासन, कानूनको शासन, र भ्रष्टाचार विरोधी प्रयासहरूमा जोड दिन्छ। यसले प्राप्तकर्ता देशहरूमा पारदर्शिता र जवाफदेहितालाई बढावा दिन्छ, दिगो विकासको लागि अनुकूल वातावरणलाई बढावा दिन्छ।
उदाहरण: बुर्किना फासोमा, कृषि र ग्रामीण विकास परियोजनाको लागि MCC को समर्थनले भूमि अवधिको डाटाबेस स्थापना गर्न, भूमि स्वामित्वको पारदर्शिता सुधार गर्न र साना किसानहरूका लागि थप सुरक्षित सम्पत्ति अधिकारहरूलाई समर्थन गर्न मद्दत गर्यो।
मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (MCC) ले नेपालजस्ता साझेदार देशहरूमा विकास र आर्थिक वृद्धिलाई प्रवर्द्धन गर्ने लक्ष्य राखे पनि यसका परियोजना र प्रभावका बारेमा चिन्ता र आलोचनाहरू भएका छन्। यहाँ MCC सँग सम्बन्धित केही सम्भावित हानि र चुनौतीहरू छन्:
- सार्वभौमिकता सरोकारहरू: आलोचकहरूले तर्क गर्छन् कि MCC कम्प्याक्टहरू देशको सार्वभौमिकतामा बाधा पुर्याउने अवस्थाहरूसँग आउन सक्छ, जसले सम्भावित रूपमा निर्णय लिने र राष्ट्रिय नीतिहरूलाई असर गर्छ।
उदाहरण: नेपालमा, MCC कम्प्याक्टले देशको सार्वभौमसत्ता र यसको स्रोतहरूमा नियन्त्रणमा सम्झौता गर्न सक्ने प्रावधानहरूका बारेमा विरोध र चिन्ताको सामना गर्नुपरेको थियो। यसले अनुमोदन प्रक्रियामा बहस र ढिलाइ निम्त्यायो। - सीमित दायरा: MCC परियोजनाहरू प्रायः कम्प्याक्टहरूमा उल्लिखित विशेष क्षेत्रहरूमा सीमित हुन्छन्, जसले देशको बहुआयामिक विकास आवश्यकताहरूलाई सम्बोधन गर्न सक्दैन।
उदाहरण: एल साल्भाडोरमा MCC को कम्प्याक्टले शिक्षा र व्यावसायिक तालिममा सुधारहरूलाई समर्थन गरेको बेला, केही आलोचकहरूले यस परियोजनाद्वारा व्यापक सामाजिक र आर्थिक मुद्दाहरूलाई पर्याप्त रूपमा सम्बोधन नगरेको तर्क गरे। - वैदेशिक सहायतामा निर्भरता: विदेशी सहायतामा धेरै निर्भरता, अनुदानको रूपमा पनि, देशको दीर्घकालीन वित्तीय स्वतन्त्रता र आत्म-स्थायित्वको बारेमा चिन्ता बढाउन सक्छ।
उदाहरण: केही आलोचकहरूले MCC र विदेशी सहायताका अन्य रूपहरूमा निरन्तर निर्भरताले देशको आफ्नै घरेलु राजस्व स्रोतहरू र वित्तीय प्रणालीहरू विकास गर्न सक्ने क्षमतामा बाधा पुग्न सक्छ भनेर औंल्याएका छन्।
यो नोट गर्न महत्त्वपूर्ण छ कि यी फाइदाहरू र हानिहरूलाई प्रत्येक देशको अद्वितीय परिस्थितिको सन्दर्भमा फरक रूपमा बुझ्न सकिन्छ। MCC सँग विकासमा सकारात्मक प्रभाव पार्ने सम्भाव्यता छ, तर विशेष देशहरूमा यसको भूमिका मूल्याङ्कन गर्दा यी जटिलताहरू र ट्रेड-अफहरू विचार गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।