हावापानी आधारमा नेपालको वर्गीकरण

विशिष्ट प्रकृतिको धरातलिय स्वरुप भएको नेपाल समुद्र सतहबाट ५९ मि.को उचाईदेखी विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथाको ८८४८ मि.को उचाईमा विभिन्न धरातलिय स्वरुपमा निर्माण भएकोले नेपालको हावापानीमा विविधता छ । भुमध्यरेखादेखी हावापानीदेखी धु्रविय हावापानीसम्मको नमुना पाइने भएकाले नेपाललाई हावापानीको स्वरुप अनुसार निम्न बमोजिम ५ भागमा विभाजन गरेको छ ।

फरक–फरक उचाई र स्वरूपका कारण क्षेत्रफलका दृष्टिले सानो मुलुक नेपालमा पनि विविध प्रकारकोहावापानी पाइन्छ । यसलाई निम्न अनुसार ५ प्रकारमा वर्गीकरण गर्ने गरिएको छ:

१. उष्ण मनसुनी हावापानीः समुन्द्री सतहदेखि १२०० मिटरसम्मको उचाईमा

२. न्यानो समशीतोष्ण हावापानी: १२०० मिटरदेखि २१०० मिटरसम्म

३. ठण्डा समशीतोष्ण हावापानी: २१०० मिटरदेखि ३३०० मिटरसम्म

४. लेकाली हावापानी: ३३०० मिटरदेखि ५००० मिटरसम्म

५. हिमाली/टुण्ड्रा हावापानी: ५००० मिटरदेखि ८८४८ मिटरसम्म

क) उपोष्ण हावापानी वा उष्ण मनसुनी हावापानी:

• १२०० मिटरसम्मको होचो समथर भुभागमा पाइने हावापानी हो ।
• गर्मीमा यसको सरदर तापक्रम १५ डिग्री सेन्टीग्रेड देखी ४० डिग्री सेन्टीग्रेडसम्म हुन्छ ।
• गर्मीमा सरदर वर्षाको परिमाण २०० से.मी. सम्म हुन्छ ।
• जाडोमा अति जाडो गर्मीमा अति गर्मी हुने गर्दछ ।
• यो हावापानी ज्यादै उष्ण र शुष्क हुने हुँदा स्वास्थ्यको लागि उपयोगी नभएपनि कृषि कार्यको लागि उपयोगी हुन्छ ।
• अन्य क्षेत्रभन्दा बढी गर्मी हुने हुँदा गृष्म ऋतुमा राँके हावा (लु) चल्ने गर्दछ ।
• भैरहवा, नेपालगञ्ज, केैलाली जस्ता उपोष्ण क्षेत्रका तातो क्षेत्र तराई, भावर, भित्री मधेश, पहाडका गहिरा उपत्यका टार, बेँसी, खोचहरुमा यस्तो तापक्रम पाइन्छ ।

ख) न्यायो समशितोष्ण हावापानी वा उष्ण प्रदेशिय हावापानी:

• चुरे तथा मध्य भुमीको माथिल्लो भागमा १२०० देखी २१०० मि.सम्मको भागमा पाइन्छ ।
• यसको तापक्रम जाडो समयमा ० डिग्री सेन्टीग्रेड हुन्छ । गर्मीमा २४ देखी ३० डिग्री सेन्टीग्रेडसम्म हुन्छ।
• गमीैको समयमा सरदर वर्षा १२५ से.मीे. हुन्छ ।
• यो हावापानी अत्यन्त मनोरम र स्वास्थ्य हुन ।
• काठमाडौं , पोखरा, लुम्ले जस्ता क्षेत्रहरुमा यसप्रकारको हावापानी पाइन्छ ।
• पोखराको लुम्ले क्षेत्रमा सबभन्दा बढी पानी पर्छ ।

ग) शितोष्ण हावापानी वा ठण्डा समशितोष्ण हावापानी:

• महाभारत लेकको माथिल्लो भाग तथा हिमालय श्रृंखला भन्दा मुनिको क्षेत्रमा २१०० देखी ३३०० मि. सम्मको क्षेत्रमा पाइने हावापानी हो ।
• गर्मीमा १५ देखी २० डिग्री सेन्टीग्रेड र जाडोमा ० डिग्री सेन्टीग्रेड भन्दा तल झर्ने गर्छ ।
•  गर्मीमा १०० से.मी. सम्म वर्षा हुन्छ ।
• हिउँदमा पश्चिम क्षेत्र अत्याधिक जाडो हुन्छ ।
• जीवन कष्ठकर भएपनि स्वास्थको दृष्टिकोणले राम्रो रहेको छ ।

घ) लेकाली हावापानी:

• ३३०० मि. देखी ५००० मि.सम्मको उचाईमा पाइने हावापानी हो ।
• गर्मीमा १० देखी १५ डिग्री सेन्टीग्रेड तापक्रम हुने र जाडोमा ० भन्दा तल तापक्रम पुग्ने तथा जाडोको ठण्डा धेरै समयसम्म रहने गर्छ ।
• वर्षको झण्डे ३÷४ समय हिउँदले ढाक्ने हुँदा वर्षा ४० से.मी.सम्म मात्र हुन्छ ।
• नेपालको उत्तरी खण्डको हिमरेखाभन्दा तल्लो भुभाग र हिमाली उपत्यका नै लेकाली हावापानी पाइने क्षेत्र छ ।
• मनाङ, मुस्ताङ, डोल्पा जस्ता क्षेत्रहरुमा यो हावापानी पाइन्छ ।
• यस क्षेत्रमा यासाँगुम्बा, पाँचऔले, जटामसी जस्ता बहुमुल्य जडिबुटी पाइन्छ ।

ङ) टुण्ड्रा हावापानी:

• ५००० मि. भन्दा माथिको क्षेत्रमा पाइन्छ ।
• सधैँ हिउँ परिरहने र जमिरहने हुँदा 0 डिग्री सेन्टीग्रेड भन्दा तल तापक्रम रहन्छ ।
• वर्षा नगन्य हुने भएपनि हिउँवर्षा हुने गर्दछ ।
• अत्यन्तै चिसो र शुष्क, यस हिमाली क्षेत्रको हावापानीलाई हिमाली, मरुभुमी, जलवायु, सुख्खा उजाड हिमाली हावापानी पनि भनिन्छ
• बर्षैभरि नै हिउ परिरहने हुँदा यो क्षेत्र बसोबासको लागि अयोग्य छ ।

हावापानी विविध:

⦁        नेपालको चेरापुँजी भनेर लुम्ले (कास्की) लाई चिनिन्छ ।

⦁        नेपालमा मनसुनको प्रवेश वंगालको खाडीबाट हुन्छ ।

⦁        एउटै अक्षांश रेखामा पर्ने भएतापनि नेपालगंज र नाम्चे बजारमा फरक फरक हावापानी पाइन्छ । 

⦁        नेपालमा सबैभन्दा बढी जाडो हुने ठाउँ मुस्ताङ्ग हो ।

⦁        नेपालमा सबैभन्दा बढी गर्मी हुने ठाउँ नेपालगञ्ज हो ।

⦁        नेपालमा सबैभन्दा बढी वर्षा हुने स्थान लुम्ले कास्की हो ।