नेपालमा प्रचलित केही प्रमुख धर्महरु
क) हिन्दु धर्म
- विश्वको प्राचीन तथा स्नातन धर्म
- प्रमुख पुस्तकहरु: वेद, रामायण ,भहाभारत, उपनिषद, पुराण आदि
- प्रमुख देवताहरु: गणेश, सुर्य, देवी, विष्णु, शंकर ।
- विशाल समुदायले मान्ने र विशाल धार्मिक साहित्य भएको धर्म ।
- मूल देवी देवताप्रति आस्था, पुनर्जन्म आदिमा विश्वास गर्ने धर्म हो ।
- यो धर्मका सँस्थापक कुनै व्यक्ति वा सँस्था नभई यसको विकासमा लाखौ व्यक्ति तथा सँस्थाहरुको योगदान रहेको छ ।
ख) बौद्ध धर्म
- नेपालको लुम्बिनीमा जन्मिएका भगवान बुद्ध यस धर्मका प्रवर्तक र सँस्थापक मानिन्छन् ।
- बौद्ध धर्मका प्रमुख धार्मिक ग्रन्थ त्रिपिटक हो ।
- बौद्ध धर्मको पुजास्थललाई विहार, मठ वा स्तूप भनिन्छ ।
- ज्ञान, सत्कर्म र अहिंसामा विश्वास गर्ने जातीय भेदभाव र अस्पृश्यतालाई नमान्ने यस धर्मलाई युग सापेक्ष वैज्ञानिक धर्म भनिन्छ ।
ग) इसाई धर्म
- जेरुसेलममा जन्मेका जिसस क्राइष्टलाई इसाई धर्मका प्रवर्तक मानिन्छ ।
- धार्मिक ग्रन्थलाई बाइबल र पुजास्थललाई चर्च (गिर्जाघर) भनिन्छ ।
- लोभ गर्न नहुने र आफुलाई दीनहिन तथा दास सम्झन नहुने कुरामा जोड दिएको पाइन्छ ।
घ) इस्लाम धर्म
- साउदी अरवको मक्कामा जन्मिएका पैगम्बर मोहम्मद इस्लाम धर्मका प्रवर्तक र सँस्थापक मानिन्छन् ।
- यो धर्म मान्नेहरुलाई मुस्लिम वा मुसलमान भनिन्छ ।
- धार्मिक ग्रन्थलाई कुरान पाक र कुरान शरीफ भनिन्छ ।
- पुजा स्थललाई मस्जिद भनिन्छ ।
- मुसलमानहरु एक मात्र इश्वरलाई अल्लाह भन्छन ।
- इस्लाम धर्मका प्रचारक पैगमबर मोहम्मदलाई अल्लाहका दुत पनि भनिन्छ ।
ङ) शिख धर्म
- पाकिस्तानमा पर्ने पञ्जाव प्रान्तको ननकला भन्ने ठाउमा जन्मिएका शिखहरुका अराध्य देवता गुरु नानकले स्थापना गरेका हुन
- शिखहरुले मान्ने धर्म
- धार्मिक ग्रन्थलाई गुरु ग्रन्थ साहेव भनिन्छ भने पुजास्थललाई गुरुद्धारा भनिन्छ ।
- अहिंसा, सत्कार्य, परोपकारलाई शिख धर्मले जोड दिएको छ ।
च) जैन धर्म
- भगवान् विष्णुका २४ अवतारहरुमध्ये ८ औं अवतार तीर्थङकर भगवान बर्धमान महावीर जैन यस धर्मका प्रवर्तक मानिन्छ ।
- महावीर स्वामीको जन्म नेपालको जनकपुर क्षेत्रमा भएको मानिन्छ ।
- जैन धर्मको धार्मिक ग्रन्थ वचनामृत हो ।
- पवित्रता, सच्चरित्रता र अहिंसालाई यो धर्मले विशेष जोड दिएको छ ।
नेपालमा धर्मले विभिन्न समूह र विश्वासलाई समेट्छ। नेपाल धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र हो र नेपालको संविधानमा धर्मनिरपेक्षता छ। नेपालका सबैभन्दा व्यापक रूपमा अभ्यास गरिएका धर्महरू हिन्दु र बौद्ध धर्म हुन्, जुन (२०११ को अनुसार) क्रमशः राष्ट्रिय जनसङ्ख्याको ८१.३% र ९.०४% हो। एक सर्वेक्षण अनुसार नेपाल विश्वको सबैभन्दा धार्मिक हिन्दु बहुल देश हो, जसमा धेरैजसो महत्वपूर्ण हिन्दु तीर्थस्थलहरू यसै देशमा केन्द्रित छन्।
जनसाङ्ख्यिकी:
नेपालमा धर्म (२०११ को जनगणना)
धर्म | जनसङ्ख्या | प्रतिशत |
---|---|---|
हिन्दु धर्म | २१,५५१,४९२ | ८१.३४% |
बुद्ध धर्म | २,३९६,०९९ | ९.०४% |
इस्लाम धर्म | १,१६२,३७० | ४.३९% |
किराँत धर्म | ८०७,१६९ | ३.०४% |
इसाई धर्म | ३७५,६९९ | १.४१% |
प्रकृति (प्रकृति पूजा) | १२१,९८२ | ०.४६% |
बोन धर्म | १३,००६ | ०.०४% |
जैन धर् | ३,२१४ | ०.०१% |
बहाइ धर्म | १,२८३ | ०.०१% |
सिख धर्म | ६०९ | ०.०१% |
अन्य/अनिर्दिष्ट | ६१,५८१ | ०.२५% |
कुल | २६,४९४,५०४ | १००% |
धर्मनिरपेक्षता:
सन् २००६ को जनआन्दोलनको सफलताले राजतन्त्रको उन्मूलन र लोकतन्त्रको स्थापनालाई समानता, भाइचारा, स्वतन्त्रता, न्यायको मार्गमा राष्ट्र सञ्चालन गर्ने मापदण्डका रूपमा नेपाललाई सन् २००८ मा ‘धर्मनिरपेक्ष राज्य’ घोषणा गरिएको थियो ।
सन् २०२३ मा, देशले धार्मिक स्वतन्त्रताको लागि ४ मा २ अंक प्राप्त गरेको थियो।
नेपालमा धर्मनिरपेक्षताका मुख्य पाँच प्रावधान यस प्रकार छन्:
1) “परापूर्वकालदेखि चलिआएको धर्म र संस्कृतिको संरक्षणसहित धार्मिक र सांस्कृतिक स्वतन्त्रता” भन्ने उपधारालाई केही व्यक्तिहरूले अप्रत्यक्ष रूपमा “हिन्दू धर्म” लाई राज्य प्रायोजित धर्मको रूपमा समर्थन गरेको भन्दै प्रश्न उठाएका छन्।
२) धर्म परिवर्तन अवैध रहन्छ।
3) आलोचकहरू भन्छन् कि संविधानले नागरिकता अधिकार पारित गर्ने सन्दर्भमा महिलामाथि भेदभाव गरेको छ, र संविधानको मस्यौदामा नागरिकता नीति चर्को बहस भएको थियो।
4) यौन झुकाव वा लैङ्गिक पहिचानको कारणले मानिसहरूलाई फरक व्यवहार गर्नु राज्य र अदालतको लागि कानून विरुद्ध हो। नेपालको संविधान लेस्बियन, समलिङ्गी, उभलिङ्गी र ट्रान्सजेन्डर समुदायको अधिकारको विशेष संरक्षण गर्न एसिया र विश्वका लागि प्रेरणादायी रहेको छ।
५) लालीगुराँस राष्ट्रिय फूल हो र हिन्दू धर्ममा पवित्र जनावर गाई राष्ट्रिय जनावर हो ।