नेपालको संरक्षित क्षेत्रहरू – राष्ट्रिय निकुञ्ज, वन्यजन्तु आरक्ष, संरक्षण क्षेत्र, र शिकार आरक्ष
➦ नेपालमा १२ राष्ट्रिय निकुञ्ज, ६ संरक्षित क्षेत्र, १ वन्यजन्तु आरक्ष, १ शिकार आरक्ष र १३ मध्यवर्ती क्षेत्र संरक्षित क्षेत्रका रूपमा रहेका छन्।
➦ संरक्षित क्षेत्रको नियमन, नियन्त्रण र अनुगमन गर्ने उद्देश्यले २०३७ सालमा वन तथा वातावरण मन्त्रालयअन्तर्गत राष्ट्रिय वन तथा वन्यजन्तु आरक्षण विभागको स्थापना भएको थियो। यस विभागले नेपालका सबै संरक्षित क्षेत्रको व्यवस्थापन गर्छ, त्यसैगरी २०३२ देखि नेपाली सेनाले यस संरक्षित क्षेत्रको संरक्षण गर्दै आएको छ।
➦ नेपालले विश्वव्यापी क्षेत्रफलको लगभग ०.१ प्रतिशत ओगटेको छ, तर विश्वको ज्ञात वनस्पति र जीवजन्तुको क्रमशः ३.२ प्रतिशत र १.१ प्रतिशत ओगटेको छ।
➦ नेपालमा पाइने ११८ पारिस्थितिक प्रणालीमध्ये ८० प्रकारका पारिस्थितिक प्रणाली संरक्षित क्षेत्रभित्र पर्दछन्।
➦ संरक्षित क्षेत्रले नेपालको कुल क्षेत्रफलको २३.३९% (३४४१९.७५ वर्ग किलोमिटर) ओगटेको छ।
➦ नेपालमा पनि सिमसार क्षेत्र संरक्षित क्षेत्रका रूपमा रहेको छ । सन् १९८७ मा कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षलाई रामसार क्षेत्रमा सूचीकृत गरियो। हाल नेपालका १० सिमसार क्षेत्र विश्व रामसार क्षेत्रको सूचीमा परेका छन् । रामसार अञ्चलमा सूचीकृत सिमसार क्षेत्रको क्षेत्रफल ६० हजार ५६१ हेक्टर रहेको छ।
नेपालको संरक्षित क्षेत्रहरूको सूची (राष्ट्रिय निकुञ्ज, वन्यजन्तु आरक्ष, संरक्षण क्षेत्र र शिकार आरक्ष)
१. नेपालका राष्ट्रिय निकुञ्जहरू:
राष्ट्रिय निकुञ्ज वनस्पति, जनावर, परिदृश्य र प्राकृतिक परिवेशको संरक्षण र कायम राख्नका लागि छुट्याइएको क्षेत्र हो। यी पार्कहरूमा मानव प्रभावलाई सीमित गर्न र तिनीहरूको मौलिक अवस्थाको संरक्षण गर्न कडा नियमहरू छन्।
- वि.सं. २०३० मा स्थापना भएको चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज नेपालको पहिलो राष्ट्रिय निकुञ्ज हो।
- सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्जले सगरमाथा (Mt.Everest) लाई समेटेर विश्वको सबैभन्दा अग्लो राष्ट्रिय निकुञ्जको शीर्षक राखेको छ।
- शे-फोक्सुडो राष्ट्रिय निकुञ्ज सबैभन्दा ठूलो हो भने रारा राष्ट्रिय निकुञ्ज सबैभन्दा सानो हो।
- अन्तमा, पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्जले नेपालको सबैभन्दा कान्छो राष्ट्रिय निकुञ्जको गौरव प्राप्त गरेको छ।
S.N. | National Park | Areas ( Sq. KM) | Buffer Zone (Sq. KM) | Cover Districts | Estd. (AD) |
---|---|---|---|---|---|
1. | Chitwan | 952.63 | 750 | Parsa, Chitwan, Makawanpur | 1973 |
2. | Khaptad | 225 | 216 | Bajhang, Bajura, Achham | 1984 |
3. | Langtang | 1710 | 420 | Sindhupalchowk, Rasuwa, Nuwakot | 1976 |
4. | Sagarmatha | 1148 | 275 | Solukhumbu | 1976 |
5. | Makalu Barun | 1500 | 830 | Solukhumbu, Sangkhuwasabha | 1992 |
6. | Shey-Phoksundo | 3555 | 1349 | Dolpa, Mugu | 1984 |
7. | Shivapuri Nagarjun | 159 | 159 | Nuwakot, Sindhupalchowk, Kathmandu, Dhading | 2002 |
8. | Banke | 550 | 343 | Banke, Salyan, Dang | 2010 |
9. | Rara | 106 | – | Mugu, Jumla | 1976 |
10. | Bardiya | 968 | – | Bardiya, Kailali | 1988 |
11. | Shukla Phata | 305 | 243.5 | Kanchanpur | 1976 |
12. | Parsa | 627.39 | 285.3 | Makawanpur, Parsa, Bara | 1984 |
२. नेपालका संरक्षण क्षेत्रहरु:
संरक्षण क्षेत्र वन्यजन्तु, कला, संस्कृति, जैविक विविधता, प्राकृतिक स्रोत र पारिस्थितिक प्रणालीको संरक्षण गर्ने योजनाबद्ध ठाउँ हो। यसले प्राकृतिक स्रोत साधनको प्रयोगमा सन्तुलन कायम राख्ने प्रयास पनि गर्छ ।
- अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र नेपालको सबैभन्दा ठूलो संरक्षण क्षेत्र र नेपालको सबैभन्दा पुरानो संरक्षण क्षेत्र पनि हो।
- कृष्णसार संरक्षण क्षेत्र नेपालको सबैभन्दा कान्छो संरक्षण क्षेत्र हो।
S.N. | Conservation Area | Area (Sq. KM) | Estd | Cover Districts |
---|---|---|---|---|
1. | Annapurna | 7629 | 1985 | Manang, Mustang, Kaski, Myagdi, Lamjung |
2. | Gaurishankar | 2179 | 2010 | Ramechhap, Dolkha, Sindhupalchowk |
3. | Blackbuck | 16.95 | 2009 | Bardiya |
4. | Manaslu | 1663 | 1998 | Gorkha |
5. | Api Nampa | 1903 | 2010 | Baitadi, Darchula |
6. | Kanchenjunga | 2035 | 1997 | Taplejung |
३. नेपालका वन्यजन्तु आरक्ष:
वन्यजन्तु आरक्ष विभिन्न प्रकारका चराचुरुङ्गी र जनावरहरूको लागि छुट्याइएको अद्वितीय स्थान हो। यस क्षेत्रले जंगली जनावरहरूको प्राकृतिक बासस्थानको लागि ठाउँ तोकेको छ।
S.N. | Wildlife Reserve | Area (Sq. KM) | Estd | Cover Districts |
---|---|---|---|---|
1. | Koshi Tappu | 176 | 1987 | Sunsari, Saptari, Udayapur |
४. नेपालमा शिकार आरक्ष:
शिकार आरक्षण भनेको जनावरहरूको शिकार गर्न मन पराउने मानिसहरूका लागि छुट्याइएको विशेष क्षेत्र हो। शिकारीहरूले अनुमति पाएसम्म जनावरहरूको शिकार गर्न यस ठाउँमा जान सक्छन्। अनुमति प्राप्त गर्न, तिनीहरूले केही पैसा तिर्न र नियम पालना गर्न आवश्यक छ। नेपालमा एउटा मात्र शिकार आरक्ष छ, जसलाई ढोरपाटन शिकार आरक्ष भनिन्छ।
S.N. | Hunting Reserve | Area (Sq. KM) | Estd | Cover Districts |
---|---|---|---|---|
1. | Dhorpatan Hunting Reserve | 1325 | 1987 | East Rukum, Myagdi, Baglung |